Buổi đầu trị vì

Nero và Agrippina. Agrippina đội vương niệm cho Nero con trai bà bằng vòng hoa nguyệt huế. Bà cầm theo cái cornucopia, vật tượng trưng cho sự vinh hoa phú quý, và ông mang áo giáp và áo choáng của một người chỉ huy La Mã với cái mũ sắt ở dưới chân ông. Cảnh này là lúc Nero đăng quang làm hoàng đế vào năm 54 AD trước khi Nero ra tay giết Agrippina vào năm 59.[25]Đồng Aureus có khắc hình Nero cùng với mẹ ông, Agrippina, c. 54.

Claudius chết năm 54 AD, và Nero đã được truyền ngôi trở thành vị hoàng đế. Tuy vẫn còn tranh cãi, nhiều nhà sử học cổ cho rằng Julia Agrippina đã đầu độc Claudius.[14] Theo Pliny già, Agrippina đầu độc Claudius bằng nấm.[26] Còn việc Nero có dính vô cái chết của Claudius không thì không ai biết chắc.[27]

Suetonius viết "... Cho dù nếu như Nero không phải là chủ mưu trong cái chết của Claudidus thì ông cũng biết đến âm mưu giết chết Claudius, ông tự nhận điều đó; ông còn gọi nấm, là thức đã giết chết Claudius, là "đồ ăn của các vị thần," lấy từ một tục ngữ Hy Lạp. Dù sao đi nữa, sau khi Claudius chết, ông đã sỉ nhục Claudius bằng lời nói và hành động, nói rằng Claudius là điên rồ và độc ác; câu nói đùa ưu thích nhất của ông là Claudius đã dừng "chơi trò thằng ngốc" trong đám người trần, nhấn mạnh âm đầu của chữ morari,[28] và ông đã coi thường nhiều hình luật ban hành của Claudius và coi những luật đó là của một người điên khùng và già lẩm cẩm. Cuối cùng, ông cũng không thèm xây chỗ hỏa táng đàng hoàng cho Claudius ngoại trừ một cái tường thấp và xấu xí."[29]

Nero trở thành hoàng đế ở tuổi 17 khi tin Claudius được công bố.[30][31] Ông là hoàng đế trẻ nhất tính đến lúc đó.[32] Nhiều nhà sử học cổ đã miêu tả buổi đầu trị vì của Nero bị ảnh hưởng rất lớn từ mẹ ông, Agrippina, và thầy dạy kèm Lucius Annaeus Seneca và thái thú Lucius Annaeus Seneca, đặc biệt vào nằm đầu tiên trị vì của ông.[33] Những thầy dạy kèm khác thường không được nhắc đến, như Alexander của Aegae.[34] Nero chưa trị vì được bao lâu thì đã có sự tranh trành quyền lực giữa Agrippina và hai người người cố vấn chính của Nero, Seneca và Burrus. Vào năm 54, Agrippina định ngồi kế bên Nero khi ông đang gặp sứ thần Armenia, nhưng Seneca đã ngăn cẳn bà để tránh sự tai tiếng (tại vì thời đó đàn bà không được xen vô chuyện triều chính).[35] Bạn thân của Nero cũng không tin tưởng Agrippina và nói với ông nên đề phòng cảnh giác bà.[36]

Nero dường như không hài lòng trong cuộc hôn nhân với Octavia và dẫn tới chuyện ngoài tình với Claudia Acte, một cựu nô lệ.[37] Vào năm 55, Agrippina cố gắng chặn cuộc ngoài tình đó để giúp Octavia và đòi Nero phải từ bỏ Acte. Nero, cùng với sự hậu thuẫn của Seneca, đã bất tuân lệnh bà trong chuyện cá nhân ông.[38] Với sự ảnh hưởng của Agrippina trên con bà dần bị mất, đã khiến bà muốn đưa Britannicus, anh em cùng cha khác mẹ của Nero, lên thành hoàng đế.[38] Gần 14 tuổi, Britannicus là người thừa kế ngai vàng trước khi Claudius nhận Nero làm con nuôi. Tuy theo luật pháp thì Britannicus vẫn chưa đến tuổi trưởng thành, nhưng cái tuổi đó cũng gần tới.[38] Theo như Tacitus, Agrippina hy vọng là với sự giúp đỡ của bà, Britannicus, sẽ trở thành vị hoàng đế thay vì Nero bởi lẽ ông là con ruột của Claudius.[38] Tuy nhiên, Britannicus đã ra đi một cách đột ngột và khả nghi vào ngày 12 tháng 2 năm 55, là ngày trước khi ông tuyên bố trở thành người lớn.[39]

Nero xác nhận là Britannicus chết vì bị bệnh động kinh, nhưng các nha sử học cổ đều nhất trí cái chết của Britannicus là do bị Nero đầu độc. Ông đã nhờ Locusta, một người đàn bàn chuyên chế tạo thuốc độc. Bà đã chế ra một loại thuốc dùng để giết Britannicus, nhưng sau khi thử nghiệm không thành công trên một nô lệ; Nero đã tức giận đe dọa sẽ xử tự bà nếu như bà không thể tạo ra một thuốc độc hiệu quả. Sau đó, Locusta đã tạo ra một loại thuốc mà bà hứa là sẽ "giết còn nhanh hơn cả con rắn hổ mang."[40] Lời hứa của bà ta đã được thực hành sau khi Britannicus uống thuốc đó vào một buổi tiệc tối, thuốc độc được cho vào nước dùng để làm mát rượu uống của Britannicus. Ông đã quỵ người chỉ trong vòng vài phút. Sau cái chết của Britannicus, Agrippina đã bị vu khống tội phỉ báng Octavia, và Nero đã trục xuất bà ra khỏi cung điện hoàng gia.[41]

Giết mẹ và củng cố quyền lực

Đồng tiền khắc Nero và Poppaea Sabina

Qua thời gian, Nero dần dần lấy được nhiều quyền lực, thoát ra khỏi ảnh hưởng của những người cố vấn và diệt trừ hết những kẻ thù tranh giành ngai vàng. Vào năm 55, ông phế chức vụ tài chính của Pallas, bạn đồng minh của Agrippina.[38] Pallas, cùng với Burrus, bị kết án âm mưu chống lại hoàng đế để đưa Faustus Sulla lên ngai vàng.[42] Lucius Annaeus Seneca bị kết án vì tội ngoại tình với Agrippina và tham ô.[43] Seneca đã thành công trong việc giúp chính ông, Pallas và Burrus được tha tội.[43] Theo như Cassius Dio, trong thời gian này, sức ảnh hưởng của Seneca và Burrus giảm từ quản lý nhiều việc chi tiết xuống tới chừng mực.[44]

Năm 58, Nero bắt đầu mới quan hệ tình cảm với Poppaea Sabina, vợ của Otho và Otho là hoàng đế tương lai.[45] Theo như sử sách thì đám cưới với Poppaea và việc ly dị với Octavia đã không khả thi vì tình hình chính trị khi mẹ ông còn sống, Nero đã ra lệnh giết mẹ ông vào năm 59.[46] Nhiều các nhà sử học hiện đại không nghĩ đó là lý do Nero giết mẹ mình vì ông không cưới Poppaea cho tới khi năm 62.[47] Thêm vào đó, dựa theo Suetonius, Poppaea không ly dị chồng mình cho tới khi sau khi cái chết của Agrippina, khiến việc Nero giết mẹ mình để cưới Poppaea là không hợp lý.[48] Một số các nhà sử học hiện đại đã tạo ra giả thuyết rằng cái chết của Agrippina là do bà ấy âm mưu cho Rubellius Plautus lên ngai vàng.[49] Dựa theo Suetonius, Nero đã thử giết mẹ mình trước đó qua việc dàn dựng vụ đắm tàu nhưng bị thất bại, thay vào đó bạn của bà chết, Acerronia Polla. Khi Agrippina sống sót qua cuộc ám sát, ông ra lệnh giết bà và tuyên bố bà chết vì tự sát để che mắt hạ.[50] Sự việc này còn được ghi nhận bởi Tacitus.[51]

Nero hối hận sau khi giết mẹ mình, vẽ bởi John William Waterhouse, 1878.

Vào năm 62, cố vấn của Nero, Burrus, qua đời.[52] Ngoài ra, Seneca lại bị kết án vì tội tham ô.[53] Seneca xin Nero cho phép về hưu để thoát khỏi chuyện triều chính.[54] Nero ly dị và lưu đày Octavia với lý do vô sinh để ông có thể cưới Poppaea, đang mang thai.[55] Sau khi bị công chúng biểu tình, Nero bị buộc phải cho phép Octavia trở về từ cảnh lưu đày,[55] nhưng cô bị kết án tử hình chẳng bao lâu khi trở về.[56] Theo sử sách thì Nero đá Poppaea cho tới chết vào năm 65 trước khi cô ta có thể xin đứa con thứ hai.[57] Tuy nhiên, các nhà sử học hiện đại nghi ngờ các ghi chép của Suetonius, Tacitus và Cassius Dio có thành kiến với Nero vì họ hầu như không thể có nhân chứng từ những việc riêng tư như vậy.[58] Những nhà sử học hiện đại phỏng đoán rằng Poppaea chết khi sinh con.[58]

Cáo trạng mưu phản nhằm chống lại Nero và thượng nghị viện xuất hiện lần đầu vào năm 62.[59] Thượng nghị viện ra nghị quyết rằng Antistius, một pháp quan, sẽ bị xử tử khi dám bôi nhọ Nero ở một bữa tiệc. Sau đó, Nero ra lệnh lưu đày Fabricius Veiento, người phỉ báng thượng nghị viện trong một quyển sách.[60] Tacitus viết mầm móng âm mưu tạo phản dẫn đầu bởi Gaius Calpurnius Piso bắt đầu năm này. Để củng cố quyền lực, Nero kết án một số người vào những năm 62 và 63 bao gồm những kẻ thù của ông là Pallas, Rubellius Plautus, và Faustus Sulla.[61] Dựa theo Suetonius, Nero "đã biểu hiện sự giết người không suy nghĩ và không thương sót những ai ông muốn giết" trong thời kì này.[62] Sự củng cố quyền lực của Nero cũng bao gồm sự nổi dậy từ từ của thượng nghị viện chống lại ông. Trong năm 54, Nero hứa sẽ cho các thượng nghị sĩ quyền lực tương đương thời La Mã Cộng hòa.[63] Vào năm 65, thượng nghĩ sị khiển trách rằng họ không có quyền lực như đã hứa và đều này đã dẫn tới Âm mưu Piso.[64]

Các mối quan hệ

Khi vợ ông, Poppaea Sabina qua đời vào năm 65, Nero đã rất đau lòng. Thân thể cô đã không để cho hỏa thiêu, nó được phủ gia vị lên, ướp xác, và đem vô chôn tại lăng của Augustus. Cô được quốc tang. Nero khen ngợi cô qua bài tán dương tại lễ đám tang và trao cho cô danh dự thiêng liêng. Sử sách có viết là Nero đã "đốt hết mười năm" dung lượng nhan sản xuất bởi người Ả-rập.[65]

Đầu năm 66, ông cưới Statilia Messalina.[66] Cô đã có chồng khi cô trở thành tình nhân của Nero vào năm 65, còn chồng cô bị dồn vào đường tự sát để Nero có thể cưới Statilia. Cô là một trong số ít tình nhân của Nero sống sót sau khi triều đại ông sụp đổ. Vào năm 67, Nero ra lệnh thiến một chàng trai tự do trẻ tuổi, Sporus, và cưới cậu ta.[66][67][68][69] Dựa theo Dion Cassius, Sporus có hình dáng giống Sabina rất mức đáng kinh ngạc, và Nero còn gọi cậu bằng tên vợ cữ của mình.[70]

Chính sách cai trị

Đồng tiền miêu tả lòng nhân đạo của Nero đối với người dân. Sau công nguyên. 64-66

Trong thời gian trị vì của ông, Nero thường có những chính sách làm hài lòng những tàng lớp hạ lưu. Nero bị đánh giá là người bị ám ảnh bởi danh vọng.[71] Nero bắt đầu cai trị vào năm 54 khi hứa với những thượng nghị sĩ quyền tự trị nhiều hơn.[63] Trong năm đầu tiên, ông cấm tất cả mọi người không được nhắc tới những sắc lệnh đã ban, điều mà được thượng nghị sĩ đồng tình và ca ngợi ông.[72] Trong thời gian này, Nero đã đi đến những quán rượu và tửu lầu thường xuyên.[72] Vào năm 55, Nero bắt đầu chú ý đến vấn đề cai trị nhiều hơn. Ông là quan chấp chính tối cao thời La Mã bốn lần vào giữa năm 55 và 60. Trong thời gian này, một số nhà sử học cổ đã đánh giá tốt về ông trong thời kỳ này so với thời kỳ sau này của ông.[73]

Dưới thời Nero, Nero đã hạn chế các khoảng tiền phạt và tiền bảo lãnh,[74] và tiền phí của các luật sư cũng bị giới hạn lại.[75] Đã từng có một cuộc thảo luận trong thượng nghị viện về hành vi sai trái của những người tự do, và thượng nghị viện yêu cầu một sắc lệnh là người bảo hộ có quyền thu hồi lại quyền tự do.[76] Nero đã đứng lên ủng hộ người tự do và nói rằng bọn bảo hộ không có quyền đó.[77] Các thượng nghị sĩ đã cố ra một định luật là tội của một nô lệ thì toàn hộ nô lệ chung nhà phải gách chịu hình phạt. Dù có bạo loạn, Nero vẫn ủng hộ thượng nghị viện trong vấn đề này và ra lệnh cho lính tử hình 400 nô lệ bị phạt. Tuy nhiên, ông phản đối các chính sách khắt khe với những người tự do có liên quan.[78] Sau khi các người thu thuế bị lên án vì tội đối xử quá tệ bạc với người nghèo, Nero đổi công việc thu thuế cho các cấp dưới.[74] Nero cấm các quan tòa hoặc người đại diện pháp luật biểu diễn cho công chúng vì sợ là tiền thu nhập có thể được dùng để mua lòng dân.[79] Thêm vào đó, nhiều quan chức cao đã bị buộc tội, cắt chức, và bỏ tù vì tội tham nhũng và tống tiền.[80] Khi người dân nghèo tiếp tục than trách phải chịu quá nhiều thuế, Nero đã cố bỏ hết những thuế gián tiếp.[81] Những thượng nghị sĩ thuyết phục ông là hành động này sẽ làm cho ngân khố quốc gia bị phá sản.[81] Sau đó, kết quả cuộc thỏa hiệp là thuế từ 4.5% xuống thành 2.5%.[82] Thêm vào đó, các hồ sơ thuế bí mật của chính phủ được công bố đến cộng đồng.[82] Để giảm giá thực phẩm nhập khẩu, các tàu buôn bán được miễn thuế hoàn toàn.[82]

Kênh Corinth của Nero đã bị bỏ rơi

Nero xây nhiều phòng tập thể dục và nhà hát theo mô hình người Hy Lạp.[83] Đấu trường huy hoàng cho các đấu sĩ cũng được xây dựng.[84] Nero còn thành lập ngay hội tên quinquennial Neronia.[83][84] Ngày hội gồm có các trò chơi, thơ, và nhà hát. Các nhà sử học cho rằng, có một niềm tin rằng các nhà hát sẽ dẫn tới việc vô đạo đức.[83] Một số khác nghĩ rằng để những người biểu diễn ăn mặc giống như người Hy Lạp là đã bị lỗi thời.[85] Một số nữa cân nhắc việc bỏ số tiền ngân khố lớn cho sự giải trí công cộng.[85]

Vào năm 64, thành Roma bị cháy.[86] Nero liền đề ra chương trình cứu trợ và xây dựng phục hồi các kiến trúc.[86][87] Một số các công trình lớn khác được xây dựng vào cuối triều đại ông. Nero ra lệnh lấy hết tro tàn của đám cháy đổ ra đầm lầy Ostia. Sau đó, ông ra lệnh xây dựng khu Domus Aurea.[88] Vào năm 67, Nero thử xây một kênh ở Isthmus của Corinth.[89] Các nhà sử học cổ cho rằng những dự án này đã làm thâm ngân khố quốc gia trầm trọng.[90] Chi phí cho việc xây dựng lại thành Roma là rất lớn, số tiền mà ngân quỹ quốc gia cũng không có. Nero làm mất giá tiền La Mã lần đầu tiên trong lịch sử đế chế La Mã. Ông đã giảm trọng lượng của denarius từ 84 trên mỗi pound La Mã đến 96 (3.85 gram xuống 3.35 gram). Ông cũng giảm mức độ nguyên chất của bạc từ 99.5% đến 93.5%—trọng lượng bạc giảm từ 3.83 gram đến 3.4 gram. Thêm vào đó, Nero giảm trọng lượng aureus từ 40 trên mỗi pound đến 45 (8 gram đến 7.2 gram).[91]

Từ khoảng năm 62 đến 67, dựa theo Plinius già và Seneca, Nero đề xướng một cuộc viễn chinh để tìm ra nguồn của sông Nile. Đó là cuộc thám hiểm xích đạo Châu Phi trong lịch sử châu Âu.[92] Tuy nhiên, cuộc viễn chinh thám hiểm sông Nile của Nero thất bại bởi vì cỏ nước đã làm nghẹt dòng sông và đã làm cho tàu viễn chinh không thể tới được Sudd của Nam Sudan thời nay. Chính sách cai trị kinh tế của Nero là một đề tài tranh luận cho các nhà thông thái. Dựa vào các nhà sự học cổ, chi phí công trình dự án của Nero là quá cao và những khoảng tiêu xài hoan phí dưới thời Nero làm cho cạn kiệt tiền của La Mã và các tỉnh.[93][94] Các nhà sử học thời hiện đại thì cho rằng thời đó tràn ngập biến cố giải lạm phát và các khoảng chi phí xây dựng dự án cộng đồng của Nero đã phần nào làm giảm sự khó khăn kinh tế.[95]

Đại hỏa hoạn thành Roma

Trận hỏa hoạn kinh hoàng bắt đầu vào tối ngày 18 tháng 7 tới ngày 19 tháng 7 năm 64. Trận hỏa hoạn xuất phát từ phía đông nam của Circus Maximus trong khu cửa hàng bán đồ dễ cháy.[86] Phạm vi của trận hỏa hoạn không được hiểu rõ. Dựa theo Tacitus, ông chin tuổi khi trận hỏa hoạn xảy ra, nó lan rộng rất nhanh và cháy tới năm ngày.[96] Nó phá hủy hoàn toàn 3 trên tổng 14 huyện của thành Roma và tiêu hủy nặng bảy huyện.[96] Pliny Già, nhà sử học duy nhất nữa sống qua trận hỏa hoạn và viết về nó một cách sơ sài.[97] Một số nhà sử học khác cũng sống qua trận thiên tai này bao gồm Josephus, Dio Chrysostom, Plutarch, và Epictetus) không hề nhắc tới nó.

Hình graffiti cổ của Nero được tìm thấy tại Domus Tiberiana.

Đến bây giờ nguyên nhân vụ cháy vẫn chưa được tìm ra — có thể là tai nạn hoặc có ai cố tình phóng hỏa.[86] Hai nhà sử học Suetonius và Cassius Dio nghi ngờ Nero cố tình đốt thành Roma để Nero có thể xây cung điện của ông. Còn nhà sử học Tacitus thì nói người Kitô hữu đã nhận tội phóng hỏa, nhưng có thể họ đã bị tra tấn dã man để phải nhận tội.[6] Dù gì, những trận hỏa hoạn xảy ra rất thường xuyên trong thời La Mã cổ.[98] La Mã còn phải gánh chịu thêm một trận hỏa hoạn trong năm 69[99] và năm 80.[100] Nhà sử học Suetonius và Cassius Dio còn nói rằng Nero đã hát bài "Sack of Ilium" trong đồng phục hóa trang trong khi thành phố đang cháy.[101] Một truyền thuyết khác nói về Nero chơi đàn vĩ cầm trong khi thành đang cháy, đó là sự sai lầm dựa trên loại nhạc cụ đàn lia mà Nero chơi (vào thế kỷ thứ nhất không tồn tại loài đàn vĩ cầm). Dựa theo Tacitus thì Nero ở trong Antium vào lúc hỏa hoạn.[102] Tacitus còn nói Nero chơi đàn lyre và ca hát trong khi thành phố bị hỏa hoạn là lời đồn nhảm nhí.[102] Tacitus có viết, tài liệu của ông là một trong những tài liệu sớm nhất nói về nguồn gốc Công giáo, khi dân chúng muốn biết ai chịu trách nhiệm về trận hỏa hoạn và có lời đồn là Nero phải chịu trách nhiệm.[6] Để tránh trách nhiệm, ông đổ lỗi lên các tín hữu Công giáo. Ông ra lệnh tàn sát tín hữu Kitô giáo để ném cho chó ăn, một số người bị đóng đinh, và thiêu sống.[6]

Dựa theo Tacitus, sau khi nghe tin thành bị đốt, Nero trở về thành Roma tổ chức một cuộc cứu trợ từ tiền của chính ông.[102] Sau trận hỏa hoạn, Nero mở cửa lâu đài của ông cho người vô gia cư và cung cấp thêm đồ ăn cho những người nghèo nhằm chống nạn đói.[102] Sau đó, ông lên kế hoạch xây dựng lại thành. Các căn nhà được xây dựng cách nhau, xây bằng gạch, và có hàng lang trên một con đường rộng lớn.[87] Nero còn xây cung điện lớn và huy hoàng, Domus Aurea, trong khu vực đã bị trận hỏa hoạn tàn phá hết. Khu vực xung quanh cung điện có cảnh quanh lộng lẫy và tượng hình Nero cao 30 m, bức tượng Colossus của Nero.[88] Diện tích của cung điện phức tạp này đường tính từ khoảng 100 đến 300 héc ta.[103][104][105] Để có đủ tiền để xây dựng một khu vực như thế, Nero bắt các tỉnh của đế quốc La Mã cống tiền.[106]

Trình diễn nghệ thuật

Đồng tiền hình Nero năm 66. Hình Ara Pacis ở mặt trái.

Nero rất thích cưỡi xe ngựa, ca hát bằng đàn lia và làm thơ.[107] Ông còn sáng tác những bài hát để những người ca hát trình diễn trên khắp đế quốc.[108] Ban đầu, Nero chỉ biểu diễn ở các trong khán phòng kín.[109]

Vào năm 64, Nero bắt đầu công khai trình diễn cho công chúng ở Neapolis để tăng sự yêu mến từ nhân dân.[109] Ông còn trình diễn tại đại hội Quinquennial Neronia lần thứ hai vào năm 65.[110] Sử sách viết rằng Nero thèm muốn sự chú ý từ dân chúng,[111] nhưng các nhà sử học còn viết rằng Nero trình diễn trước công chúng bởi vì các thượng nghị sĩ, những người thân cận và dân chúng khuyến khích.[112] Các nhà sử học cổ thì phê bình gây gắt việc Nero chọn để đi trình diễn, gọi điều đó là nỗi nhục.[113]

Nero được thuyết phục để tham gia đại hội Olympic vào năm 67 để tăng tình hữu nghị với Hy Lạp và thể hiện sự vượt trội hơn của La Mã.[114] Với tư cách là người thi đấu, Nero thi đua xe mười ngựa và gần chết sau khi bị tai nạn làm văng ra ngoài.[115] Ông còn thi đấu trong tiết mục kịch và ca hát.[116] Tuy Nero có phần nao núng trong khi thi đấu, vậy mà ông đã chiến thắng và phô trương chiến tích của mình khi trở về La Mã.[115] Những chiến thắng đó là do ông mua chuộc giám khảo và do địa vị hoàng đế của ông mà có.[117]

Chiến tranh và hòa bình với Parthia

Chẳng bao lâu sau khi Nero kế vị vào năm 55, Nước chư hầu Vương quốc Armenia lật đổ hoàng tử Rhadamistus người Iberia và cho vị hoàng tử Tiridates I người Parthia lên ngôi.[118] Điều này được coi như là sự công kích đến lãnh thổ La Mã.[118] Trong La Mã lúc đó, một số người đã lo ngại liệu vị hoàng đế trẻ tuổi như Nero có thể giải quyết được tình hình này.[119] Nero phản ứng bằng cách lập tức triệu đội quân đến Armenia dưới sự chỉ huy của Gnaeus Domitius Corbulo.[120] Sau đó, Người Parthia tạm thời nhượng bộ Armenia cho người La Mã cai quản.[121]

Hòa bình không được lâu thì chiến tranh toàn diện nổ ra vào năm 58. Vua Parthia Vologases I từ chối phế truất em của mình Tiridates khỏi ngôi vị của Armenia.[122] Đội quân Parthia bắt đầu một cuộc tổng tấn công vào vương quốc Armenia.[45] Tướng Corbulo phản công và đẩy lùi phần lớn quân đội Parthia trong năm đó.[123] Sau đó, Tiridates rút quân, và La Mã chiếm lại phần lớn xứ Armenia.[123] Nero được ca ngợi trong quần chúng vì chiến thắng ban đầu này.[124] Tigranes VI của Armenia, là một quý tộc người Cappadocia sống ở La Mã, được Nero ban cho quyền thống trị Armenia.[125] Còn Corbulo được bổ nhiệm làm thống đốc ở Syria như là một phần thưởng.[125]

Đế quốc Parthia khoảng năm 60. Hiệp ước hòa bình được Nero ký kết với Parthia đã giúp ông chiến thắng về mặt chính trị trong La Mã và được nhiều người yêu mến trong miền Đông.

Vào năm 62, Tigranes tấn công vào tỉnh Adiabene thuộc Parthia.[126] Một lần nữa, La Mã và Parthia lại xảy ra chiến tranh cho tới năm 63. Parthia bắt đầu chuẩn bị xây dựng đội binh cho cuộc tấn công bất ngờ vào tỉnh Syria thuộc La Mã.[127] Corbulo cố gắng thuyết phục Nero tiếp tục chiến tranh, nhưng Nero quyết định làm hiệp ước hòa bình bởi vì nguồn cung cấp lúa gạo của miền Đông và ngân quỹ có vấn đề.[128][129] Kết quả của cuộc hiệp ước là Tiridates lần nữa trở thành vua xứ Armenia nhưng phải đăng quang ở trong La Mã bởi Nero.[130] Trong tương lai, các vị hoàng tử của vương quốc Parthia có quyền trở thành vua xứ Armenia nhưng phải được La Mã phê chuẩn. Tiridates bị bắt phải đến La Mã để tham dự nghi lễ với tư cách là một nước chư hầu.[86][131] Hiệp ước hòa bình của năm 63 được xem là chiến thắng quan trọng về mặt chính trị cho Nero.[132] Nero trở thành một vị vua được lòng nhân dân ở các tỉnh miền Đông và Parthia.[132] Hòa bình được thiết lập và giữ gìn được tới 50 năm cho tới khi hoàng đế La Mã Trajan tấn công xứ Armenia vào năm 114.

Một số cuộc tranh giành quyền lực và nổi dậy

Tượng người làm bằng vữa của Nero, Bảo tàng Pushkin, Moskva.

Chiến tranh với Parthia không phải là cuộc chiến quan trọng duy nhất của Nero, Nero bị khiển trách vì những cuộc chiến, đồng thời được ca ngợi cho sự ghét chiến tranh và yêu chuộng hòa bình.[133] Giống như nhiều hoàng đế khác, Nero phải đối mặt với nhiều kẻ nổi loạn và sự tranh giành quyền lực trong vương triều.

Cuộc khởi nghĩa Anh năm 60–61 (Sự trỗi dậy của Boudica)

Trong năm 60, một cuộc nổi loạn lớn diễn ra ở tỉnh Britannia.[134] Trong khi thống đốc Gaius Suetonius Paullinus và quân đội của ông đang rất tiếp hành kế hoạch chiếm đảo của Mona (Đảo nhỏ Anglesey) từ các tu sĩ, các bộ tộc miền Nam-Đông đứng lên khởi nghĩa chống lại La Mã với sự chỉ huy của nữ hoàng Boudica thuộc xứ Iceni.[135] Boudica và quân đội của bà để phá huỷ ba thành phố trước khi quân đội Paullinus có thể trở về giải quyết, sau khi trở về quân đội tăng cường lực lượng và dập tắt của nổi loạn năm 61.[136] Mối lo sợ Paullinus sẽ có thể phản bội và thực hiện một cuộc nổi loạn nữa, Nero thay thế địa vị của Paullinus cho một người khác đáng tin cậy hơn, Publius Petronius Turpilianus.[137]

Âm mưu Piso năm 65

Trong năm 65, Gaius Calpurnius Piso, nhà chính trị La Mã, sặp đặt một âm mưu chống lại Nero với sự giúp đỡ của Subrius Flavus và Sulpicius Asper, là quan trong triều và sĩ quan của lính cận vệ Praetorian.[138] Dựa vào Tacitus, nhiều âm mưu được thực hiện với hy vọng "giải cứu các bang" thoát khỏi sự thống trị của hoàng đế và phục hồi lại cộng hòa La Mã.[139] một cựu nô lệ, Milichus, khám phá ra âm mưu và âm thầm báo cho một quan đại thần của Nero là Epaphroditos.[140] Kết quả, âm mưu bị thất bại và tất cả các thành viên bị xử án bao gồm Lucan, một thi sĩ.[141] Cựu cố vấn của Nero, Seneca bị ép buộc tự sát sau khi Seneca đã tham gia bày mưu tạo phản.[142]

Cuộc chiến người Do Thái đầu tiên 66–70

Trong năm 66, có một cuộc nổi dậy của người Do Thái trong Judea bắt nguồn từ tình hình tôn giáo căng thẳng của Hy Lạp và Do Thái.[143] Năm 67, Nero phái Vespasian đi khôi phục lại quyền.[144] Cuối cùng, cuộc khởi nghĩa bị dập tắt vào năm 70, sau khi Nero qua đời.[145] Cuộc khởi nghĩa này nổi tiếng vì người La Mã đã đâm thủng thành trì của Jerusalem và phá hủy hai đền thờ Jerusalem.[146]

Vindex và Galba khởi nghĩa và Nero qua đời

Tượng thạch mặt của Nero, Antiquarium của các sứ quân.

Trong tháng 3 năm 68, Gaius Julius Vindex, là một người cai quản Gallia Lugdunensis, đã đứng lên phản lại chính sách thuế của Nero.[147][148] Lucius Verginius Rufus, là người cai quản Germania Superior, đã được sai đi để dập tắt cuộc nổi loạn của Vindex.[149] Trong nỗ lực nhằm kêu gọi sự giúp đỡ từ bên ngoài lãnh địa của mình, Vindex đã thuyết phục được Servius Sulpicius Galba, người cai quản Hispania Tarraconensis, để cùng nổi loạn và hợp tác với ông. Ông tự xưng vương và cũng là đối thủ nguy hiểm nhất của Nero lúc bấy giờ.[150] Trong trận chiến Vesontio tháng 5 năm 68, lực lượng của Verginius dễ dàng đánh bại đội quân của Vindex và ép họ phải tự sát.[149] Tuy nhiên, sau khi diệt được quân phản loạn, đội quân Verginius bắt đầu có mưu đồ làm phản và tự xưng vương. Verginius không công khai chống lại Nero, nhưng đội quân thù ghét Đức của Galba đã tiếp tục gây chiến trong Tây Ban Nha và không hề để Nero kịp trở tay.

Trong khi Nero được phục hồi lại quyền lực từ sau cuộc nổi loạn, sự ủng hộ Galba tăng bỏ mặt sự ông công khai là kẻ thù. Các quận trưởng như Praetorian Guard, Gaius Nymphidius Sabinus, cũng bỏ liên minh Nero và cuộc nhập cuộc nổi loạn với Galba.

Nero đành phải trốn khỏi La Mã. Nero chạy đến cảng của Ostia và từ đây lấy một chiến thuyền đến các vùng với Đông vẫn còn trung thành với mình. Tuy nhiên, ông đã bỏ mặc cái ý nghĩa chuyện gì sẽ xảy ra khi các quân đội sĩ quân từ chối tuân luận của ông, trong một đoạn diễn tả tình thế Nero của Vergil từ cuốn Aeneid: "Chuyện đó thật khủng khiếp rồi sẽ phải chết" Nero liền đổi lịch trình chạy tới Parthia, ông bị lâm vào tình thế phải xin lòng nhân từ của Galba, hoặc phải kêu gọi nhân dân tha thứ cho ông trong những gì ông đã làm trong quá khứ "và nếu ông không thể làm dịu trái tim họ, để ít nhất họ đối xử với ông tốt hơn như cho phép ông làm quận trưởng của Ai Cập". Suetonius đã báo cáo nguyên văn của bài diễn văn được tìm thấy sau đó, ở tại bàn viết của Nero. Nhưng vì sợ bị xé ra thành từng mảnh nên Nero không dám đọc bài diễn văn trước công chúng.[151]

Nero trở về La Mã và hưởng thụ buổi chiều trong tòa lâu đài. Sau khi ngủ, ông bật tỉnh dậy vào nửa đêm và phát hiện lính canh trong tòa lâu đài đã đi mất. Ông liền đi cầu cứu các bạn ông ở trong các buồng phòng trong lâu đài, nhưng không một ai trả lời, tất cả đã bỏ rơi ông. Ông liền tìm ai có kiếm để tự sát nhưng không một ai còn lại. Ông hét lớn"Ta là bạn hay thù?" và chạy như điên ra ngoài như thể ông gần như bị quang xuống sông Tevere.[151]

Khi trở lại lần nữa, Nero chợt nghĩa một nơi mà ông có thể trốn và suy nghĩ lại. Một vị hoàng đế tự do đề nghị cho ông một căn nhà to, nằm ngoài vùng ngoại ô thành phố khoảng 4 mile. Trước khi đi ông phải cải trang, Nero và bốn tùy tùng đến villa, để phòng xa Nero ra lệnh cho họ đào mộ cho mình. Sau khi đào mộ xong, Nero nói đi nói lại "một nghệ sĩ chết trong tôi!".[152] Vào thời điểm người đưa tin đến báo cho ông là các thượng nghị sĩ đã công khai chống lại ông và đã ban hành lệnh hành quyết, đánh đập ông tới chết. Sau khi nghe tin Nero chuẩn bị tinh thần tự sát. Mất hết tự chủ, ông cầu xin người hầu của mình để làm ví dụ (nghĩa là ông muốn xem cái chết như thế nào trong việc giết người hầu mình trước). Cuối cùng tiếng ngựa đã đang trên đường đến chỗ Nero. Sau khi nói một câu từ Iliad của Homer ("nghe đây, bây giờ đập tai tao, tiếng giậm chân gầm gừ như một con chó săn!") Nero đâm con dao găm vào cổ, nhưng vẫn được cứu bởi người hầu thân cận, Epaphroditos. Khi một người cưỡi ngựa đi vào, thì Nero đã mất. Ông nói mấy chữ "quá trễ! Đây là sự thật!", Nero qua đời vào ngày 9 tháng 6 năm 68.[153] Ngày này cũng là kỉ niệm của cái chết của Octavia. Nero được chôn trong Mausoleum thuộc Domitii Ahenobarbi, ngày nay với cái tên Villa Borghese (Pincian Hill) thuộc địa phận La Mã.[153]

Sau khi Nero qua đời, triều đại Julius-Claudius cáo chung. Thời đại nổi loạn xảy ra sau đó là Thời kỳ bốn hoàng đế.[99]

Sau cái chết của Nero

Dựa vào Suetonius và Cassius Dio, nhân dân La Mã ăn mừng khi biết tin Nero đã chết.[154][155] Tuy nhiên, Tacitus miêu tả tình hình chính trị còn căng thẳng hơn trước lúc Nero chết. Tacitus nhắc là cái chết của Nero được làm hài lòng các thượng nghị sĩ, giới quý tộc, thượng lưu giàu có.[156] Còn giới cấp thấp như nô lệ, các diễn viên xiếc và ca hát, múa, và "những người được Nero ủng hộ" đã rất buồn khi biết tin Nero qua đời.[156] Nhiều thành viên trong quân đội nói đã có cảnh xúc buồn lẫn vui, vì họ đã từng là đồng minh của Nero, những đã bị mua chuộc để lật đổ Nero.[157]

Theo nguồn tài liệu phía Đông, Philostratus II và Apollonius của Tyana, nhắc tới cái chết của Nero như sự thương tiếc vì ông đã có công "phục hồi lại tự do của Hellas với tính không ngoan và lễ độ có chút lạ thường về tính cách của ông"[158] và ông đã "giữ sự tự do trong tay ông và tôn trọng nó."[159]

Thần Nero, sau năm 68. Các tác phẩm nghệ thuật miêu tả Nero được phong thần sau khi chết.

Các nhà thông thái hiện đại nhận xét, trong khi các thượng nghị sĩ và các giới quý tộc được thêm quyền lực sau cái chết của Nero nhưng dân chúng vẫn "trung thành tới cùng và còn xa hơn nữa, Otho và Vitellius cả hai điều nghĩ kêu gọi sự trung thành của họ là đáng giá."[160]

Cái tên Nero bị xóa trong một số bia kỉ niệm, Edward Champlin nhận xét "cơn giận của lòng nhiệt huyết riêng tư".[161] Nhiều chân dung của Nero được thế chỗ bởi những bức chân dung khác; dựa vào Eric R. Varner, trên năm mươi hình ảnh vẫn tồn tại.[162] Sự thay thế hình ảnh này thường giải thích phần nào đó về ký ức ruồng bỏ vị hoàng đế đã bị lên án sau khi chết (xêm hồi ức damnatio).[162] Tuy nhiên, Champlin nghi ngờ các hành động xấu đó và ghi chép một số người vẫn tạo ra hình ảnh Nero trong khoảng thời gian dài sau khi ông chết.[163]

Cuộc nội chiến thời kỳ bốn hoàng đế được miêu tả bởi các nhà sử học cổ như một thời kỳ đại họa.[99] Dựa vào Tacitus, sự sụp đổ của đế chế là bắt nguồn từ không còn ai để nối dõi ngôi vị hoàng đế sau khi Nero chết, vì gia tộc hoàng đế đã bị tuyệt chủng.[156] Galba bắt đầu cai trị với một vương triều ngắn ngủi vì bị xử tội bởi các đồng minh của Nero và nhiều kẻ thù tương lai.[164] Một kẻ thù nguy hiểm là Nymphidius Sabinus, người đã xác nhận mình là con trai của hoàng đế Caligula.[165]

Otho lật đổ Galba. Otho đã từng nói để lấy lòng binh sĩ là ông đã từng là bạn của Nero và cũng có tính khí giống ông.[166] Dần dần người dân ví Otho như Nero.[167] Otho sử dụng danh nghĩa và lấy tên "Nero" làm tên họ. Ông đã ra lệnh xây lại nhiều bức tượng của Nero.[167] Vitellius lật đổ Otho. Vitellius bắt đầu triều đại mình cùng với việc làm một đám tang lớn cho Nero với bài hát viết bởi Nero nhằm yên lòng dân.[168]

Sau cái chết tự sát của Nero trong năm 68, đã có một đức tin mạnh lan truyền, đặc biệt ở các huyện phía Đông. Họ tin là Nero chưa chết và bằng cách nào đó ông có thể trở lại.[169] Đức tin này dần được biết như truyền thuyết Nero hồi sinh.

Truyền thuyết Nero hồi sinh tồn tại trong vòng nhiều thế kỷ cho sau khi cái chết của ông. Augustine của Hippo viết về truyền thuyết đó như một đức tin mãnh liệt năm 422.[170]

Có ít nhất ba kẻ mạo danh Nero nhằm mục đích dẫn dắn của nổi loạn. Kẻ đầu tiên, đã hát và chơi đàn lia và có mặt giống như vị hoàng đế đã chết, đã xuất hiện trong năm 69 trong vương triều Vitellius.[171] Sau khi một số người phát hiện ra ông là kẻ mạo danh, kẻ đó bị bắt và xử tử.[171] Vào khoảng thời kỳ Titus (79-81) đã xuất hiện thêm kẻ mạo danh trong châu Á và hắn cũng chơi đàn lia và nhìn giống Nero nhưng kết cuộc cũng bị xử tử.[172] Hai mươi năm sai cái chết của Nero, vào triều đại Domitian, kẻ mạo danh thứ ba xuất hiện được ủng hộ bởi người Parthia. Lần này họ gặp rất nhiều khó khăn trong việc nhận dạng kẻ đó để trừng trị[173] và kẻ mạo danh đã gần như dẫn tới chiến tranh.[99]